Լեռնային կենգուրու

Կենդանու մարմնի երկարությունը հասնում է 134-ից 220 սմ-ի, իսկ հասակը 75-ից 140 սմ։ Կենդանին կշռում է մոտավոր 36-40 կգ։ Արուները ի տարբերություն էգերի ավելի մեծ են։ Վերնամաշկը պատված է հաստ, կոպիտ մորթիով։ Կենգուրուների այս տեսակը ագեվազների ընտանիքի ամենամուգ գունավորում ունեցող կենդանին է։ Վերնամաշկը մուգ մոխրագույն է և հաճախ նաև սև։ Հետի մասում գտնվում է երկար պոչը, որը ունի մուգ շագանակագույն գունավորում։
Լեռնային կենգուրուները ապրում են Ավստրալիայի լեռնոտ և չոր շրջաններում, սակայն նրանք տարածված են գրեթե երկրի բոլոր հատվածներում։ Բացառություն է կազմում միայն Թասմանիան: Նրանք գերադասում են բնակվել այնպիսի վայրերում, որտեղ բուսականությունը քիչ է և քիչ են տեղումները; Այդպիսի վայր կարող է հանդիսանալ Ավստրալիայի ստվերոտ քարանձավային վայրերը։

Ագեվազ կամ կենգուրուն  պարկավոր կենդանի է։ Բնակվում է Ավստրալիայում, Նոր Գվինեայում և մոտակա կղզիներում։
Ագեվազները ծնվում են փոքրիկ՝ ընդամենը 2-2.5 սանտիմետր և ամբողջ կյանքի ընթացքում շարունակում են աճել։ Մայր ագեվազը փորին ունի հարմարավետ պարկ, որտեղ էլ պահում է իր ձագին։
Ուղղակիորեն կենգուրու անունը նշանակում է ամենամեծ չորս տեսակներից մեկը. Կարմրահեր, հսկա, մոխրագույն և այծքաղ։ Այսպիսով գոյություն ունի մակրոպոդիդե ընտանիքների 63 ամենամեծ տեսակները։ Սրանց կարելի է ավելացնել նաև վալռուներին, վալաբիներին, փայտագույն կենգուրուներին, պադեմելոններին, կոկկաներին։ Նրանց բացառապես կարելի է հանդիպել Ավստրալիա մայրցամաքում և Տասմանիայում, ինչպես նաև փայտագուններին՝ Նոր Գվինեայում։ Ավստրալիայում կենգուրուների թիվը հասնում է քառասուն միլիոնի։ Կենգուրուները համարվում են գիշերային կենդանիներ։ Կենգուրույի պոչը հանգստի ժամանակ նրան ծառայում է որպես երրորդ ոտք, իսկ ցատկելու ժամանակ ապահովում է հավասարակշռությունը, որն անգլերենով կոչվում է ։

Գ) Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ:

Կարդա այսպես.

զիմաստութիւն – զիմաստություն

զխրատ               – ըզխրատ

զբանս                 – ըզբանըս

հանճարոյ          – հանճարո

Բառարան

զիմաստութիւն   – իմաստությունը

զխրատ                 – խրատը

բան                        – խոսք

զբանս                    – խոսքերը

Հարց և առաջադրանք

Նկատեցի՞ր` ինչպես է կարդացվում զ մասնիկը (նախդիրը) բաղաձայնից առաջ:ըզ

Նախադասությունը գրավոր փոխադրիր:Շ
Ճանաչել իմաստություն և խրատ,Իմանալ հանճարի խոսքը

***

Դ) Մի´ տայք զսրբութիւն շանց. եւ մի´ արկանէք զմարգարիտս ձեր առաջի խոզաց:

Կարդա այսպես.

Զսրբութիւն       – ըզսրբություն

զմարգարիտս   – ըզմարգարիտս

Բառարան

մի´ տայք                  – մի´ տաք

շանց                          – շներին

մի´ արկանեք          – մի´ գցեք

զմարգարիտս ձեր   – ձեր մարգարիտները

առաջի խոզաց         -խոզերի առաջ

Առաջադրանքներ

Աշխարհաբար գրի´ր ասույթը:

Համեմատի´ր Ա և Բ շարքի բառակապակցություններն ու հետևությո´ւն արա.

Ա. մանուկ աղքատ և իմաստուն                          Բ. աղքատ և իմաստուն մանուկ

թագավոր ծեր և անմիտ                                         ծեր և անմիտ թագավոր

զբանս հանճարոյ                                                     հանճարի խոսքերը

զմարգարիտ ձեր                                                      ձեր մարգարիտները

առաջի խոզաց -գրաբար                                                        խոզերի առաջ-ժամանակակից հայերենով

Ե) Իւրաքանչիւր ծառ ի պտղոյ իւրմէ ճանաչի:

Կարդա այսպես.

իւրաքանչիւր          – յուրաքանչյուր

ի պտղոյ                   – ի պտղո

 իւրմէ                       – յուրմե

Բառարան

ի պտղոյ իւրմէ      – իր պտղից

ճանաչի                  – ճանաչվում է

Առաջադրանքներ

Նախադասությունն աշխարհաբար դարձրու:

Աշխարհաբար դարձրու նաև սա` Իւրաքանչիւր պտուղ ի ծառէ իւրմէ ճանաչի: Ի՞նչ փոխվեց:
Յուրաքաչուր ծառիը իր պտուղը ճանաչում է

Կարդա՛ լեգենդները և գրի՛ր, թե ո՞րն էր դրանց ասելիքը։

Համացանցից որոնի՛ր և կարդա ՝ ի՞նչ է լեգենդը։ Կարդացածդ համառոտ տեղադրիր բլոգումդ։

Լեգենդը ավանդազրույց է, որի հիմքում ընկած է հրաշքը։ Հրաշապատումն ընդգրկում է դեպքերը և հերոսներին։Լեգենդը սովորաբար ունենում է կրոնական ծագում։ Այն հյուսվում է քրիստոնեական եկեղեցու սուրբ արարքների՝ տանջանքների և մահվան շուրջ։

Ա) Լավ է կոյր աչօք, քան կոյր մտօք:

Կարդա այսպես.
 

լաւ             – լավ

կոյր            – կույր

Բառարան
                                     

աչօք           – աչքով

մտօք          – մտքով

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Նախադասությունը ժամանակակից հայերեն (աշխարհաբար) դարձրու: Գրաբար և աշխարհաբար նախադասությունները բարձրաձայն կարդա´: Քո կարծիքով ո՞ր դեպքում է այն ավելի գեղեցիկ հնչում:
   Լավ է կույր աչքով քան կույր մտքով:
   Ավելի գեղեցիկ է գրաբարը:
2. Կոյր մտօք արտահայտությունն ինչպե՞ս ես հասկանում: Դրա հակառակ իմաստն արտահայտող բառը կամ բառակապակցությունը գտիր:
   Ես հասկանում եմ այսպես, որ մարդը ընդունակ չէ մտածել: Հակառակն է խելամիտ բառը:
3. Մարդը կարո՞ղ է սրտով կույր լինել (գրաբ. կլինի` կոյր սրտիւ):
   Դա փոխաբերական իմաստով է ասվում , նշանակում է չտեսնել իրականությունը:
4. Լավ է կոյր աչօք, քան կոյր մտօք նախադասության իմաստն աշխարհաբար քանի՞ ձևով կարող ես արտահայտել:
   Լավ է կույր աչքով քան կույր մտքով:
   
5. Ինչպե՞ս ես հասկանում այս նախադասությունը (նախադասությունն ազատ և ընդարձակ փոխադրի´ր):

Բ) Լաւ է մանուկ աղքատ եւ իմաստուն, քան զթագաւոր ծեր եւ անմիտ:

Կարդա այսպես.

լաւ                – լավ

զթագաւոր   – ըզթագավոր

(Նկատեցի՞ ր` ինչպես է կարդացվում ւ տառը:)

Բառարան

Քան զթագաւոր             – քան թագավորը

Հարցեր և առաջադրանքներ

Գրաբարում «եւ» բառն ուներ նաև այսօրվա «բայց» բառի իմաստը: Քո կարծիքով. այստեղ պետք է և՞, թե՞ բայց փոխադրել: Իմաստային ի՞ նչ տարբերություն կա այս արտահայտությունների միջև` աղքատ և իմաստուն մանուկ – աղքատ, բայց իմաստուն մանուկ:

Նախադասության մեջ հակառակ իմաստ ունեցող բառերը գտի´ր և զույգ – զույգ դո´ւրս գրիր:

Եթե կարող ես, շրջիր նախադասության իմաստը, թող գրաբար լինի`

Ծեր և անմիտ թագավորն ավելի լավ է, քան աղքատ, բայց իմաստուն մանուկը: Որպեսզի նախադասությունդ ճիշտ լինի, զ մասնիկը (նախդիրը) դիր քան – ին հաջորդող բառի վրա:

Թագավորության հիմնադիր արքա է Արամեն, որը կառավարել է մ․թ․ա 860-840 թվականներին։ Նրա մասին տեղեկութոյւններ է պահպանվել Ասորեստանի Սալմանասար Գ թագավորի (մ.թ.ա. 859-824) արձանագրություններում։ Արամեին հաջորդել է Սարդուրի Ա-ն, որը մ․թ․ա․ 830-ական հզորացրել է երկիրը և Վանա լճի ափին հիմնել Վան (Տուշպա, Տոսպ) մայրաքաղաքը, որի անունից էլ առաջացել է թագավորության անունը՝ Վանի թագավորություն։ Սարդուրի Ա-ին հաջորդում է Իշպուինին, որը իր որդի Մենուայի հետ իրականացնում է մի շարք բարեփոխումներ և շարունակում հզորացնել երկիրը։ Վանի թագավորությունը իր հզորության գագաթնակետին է հասել Արգիշտի Ա-ի գահակալման ժամանակաշրջանում (մ.թ.ա. 786-764)։ Նա կազմակերպել է մի շարք արշավանքներ դեպի Ասորեստան և այլ երկներ։ Նա շրջափակման մեջ է գցել Ասորեստանը, որի հետևանքով հակառակորդի զորավարները սարսափում էին նրանից և ասում, որ «նրա անունը հնչում է ինչպես ծանր հողմ»։ Արգիշտի Ա-ից հետո գահը անցնում է նրա որդի Սարդուրի Բ-ին, որը նույնպես շարունակում է տարածքային նվաճումները։ Սարդուրի Բ-ից հետո երկրում սկսում է անկման ժամանակաշրջան, որի ժամանակ գահակալում են Ռուսա Ա-ն, Արգիշտի Բ-ն, Ռուսա Բ-ն, Սարդուրի Գ-ն, Սարդուրի Դ-ն, Էրիմենան, Ռուսա Գ-ն և Ռուսա Դ-ն։ Թագավորությունը վերջնական անկում է ապրում մ․թ․ա 590 թվականին։

111. Տրված բառերը գործածելով՝ պատմությո´ւն հորինիր:

Անմեղ, ակնոց, փչակ, արքա, ատամ, արմունկ, ամբողջ, որջ, փարչ, մեղր, արջ, կարճ, փախչել:

Լինում է մի արքա ոսկե ակնոցով, ոսկե ատամով:Նա ամբողջ օրը փչակի կողքից մեղրին էր նայում , որովհետև նա շատ էր սիրում մեղր, բայց ամեն տարի արջը վերցնում էր իրեն :Այս տարի թագավորինն է մեղրը :Մեղրը շատ քիչ էր :Հետո թագավորը սկսեց փախչել կարճ ճանապարհով անմեղ գառնուկի պես և ընկավ ու արմունկը ցավացրեց:Նա առաջին թագավորն էր ,որը կարողացավ մենակով վերցնել մեղրը արջից և դրա համար նրան տվեցին ոսկե փարչ: Արջը մտավ իր որջը:

112. Բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի´ր մեկական բառերով:

Բարի լուր (ավետիս) բերող-ավետաբեր, արագ ընթացող-արագընթաց, բաժակը ձեոքին արտասանվող ճառ- կենաց, վեպ  գրող – վիպասան,բառարան գրող -բառարանագիր , ար­տասահմանում ապրող – արտասահմանցի:

Խնդիր 1․ Իմ հորից ես լսեցի, թե պարսիկների դեմ հայոց պատերազմի ժամանակ Զորաց Կամսարյանը մեծ քաջագործություններ էր գործում․ իբր թե մեկ ամսվա ընթացքում երեք անգամ հարձակվելով պարսկական զորքի վրա՝ առաջին անգամ կոտորեց զորքի կեսը, հետապնդելով՝ երկրորդ անգամ կոտորեց քառորդ մասը, երրորդ անգամ՝ տասնմեկերորդը, մնացածները փախուստի մատնված ՝ Նախիջևան մտան, թվով 280: Այդ մնացածներով մենք պետք է իմանանք, թե ջարդից առաջ որքա՞ն էին։

1/2+1/4+1/11=37/44
44/44-37/44=7/44
280:7*44=1760

Խնդիր2. Իմ մերձավոր մարդկանցից մեկը Մեկնելով Բահլ՝ շահաբեր գնով մարգարիտ ձեռք բերեց։ Տուն վերադառնալիս, հասնելով Գանձակ, նա իր գնած մարգարիտի կեսը վաճառեց հատը 50 դրամով։ Գալով Նախիջևան՝ վաճառեց նրա քառորդ մասը, հատը 70 դրամով, ապա հասնելով Դվին՝ վաճառեց նաև այդ մարգարիտի 1/12 մասը՝ հատը 50 դրամով։ Երբ նա եկավ մեզ մոտ՝ Շիրակ, նրա մոտ մնացել էր ընդամենը 24 հատ մարգարիտ։ Արդ, այդ մնացածով իմացի՛ր, թե ընդամենը քանի մարգարիտ էր գնել նա և քանի՞ դրամ էր ստացել վաճառած մարգարիտներից։

1/2+1/4+1/12=10/12
12/12-10/12=2/12
24:2*12=144
144:2*1=72 72*50=3600 dr
144:4*1=36 36*70=2520 dr
144:12*1=12 12*50=600 dr
3600+2520+600=6720 dr

Խնդիր3. Ես իմ ուսուցչից լսեցի, թե գողերը, մտնելով Մարկիանոսի գանձարանը, գանձի կեսը և 1/4-ը գողացան։ Գանձապահները ներս մտնելով՝ գտան 421 կենդինար( 1 կենդինարը հավասար է 7200 դահեկանի) և 3600 դահեկան։ Արդ իմացի՛ր, թե ամբողջ գանձը որքա՞ն էր։
1/4+1/2=3/4
4/4-3/4=1/4 1/4=421
421*7200= 3 031 200
3031200+3600=3 034 800
3034800*4=12139200
12139200:7200=1686 կենդինար

Խնդիր4. Սուրբ Սոֆիայի միաբանների աշխատավարձը բաժանվում էր այսպես․ 1/5 մասը ստանում էին սարկավագները, 1/10-ը՝ քահանաները, 240 լիտր՝ եպիսկոպոսները և 2000 լիտր՝ մնացած միաբանները։ Գտի՛ր, թե ամբողջ աշխատավարձը քանի՞ լիտր էր։
1/5+1/10=3/10
10/10-3/10=7/10
2000+240=2240
2240:7*10=3200 լիտր

Խնդիր5. Սպաների աշխատավարձը բաշխվում էր այսպես․ 1/4 մասը՝ պատվազորներին, 1/8-ը ավագներին, իսկ մնացած 150 կենդինարը՝ մյուս հեծյալներին։ Իմացի՛ր, թե ամբողջ աշխատավարձը որքա՞ն էր։
1/4+1/8=3/8
8/8-3/8=5/8
150:5*8=240 կենդինար:

109.    Նախադասությունն  ընդարձակի´ր՝ ո՞ւմ  կամ ինչի՞ հարցերին  պատասխանող  բառեր կամ բառակապակցություններ  ավելացնելով:

Մարգերը ջրվեցին մարդկանց կողմից:

Քույրը երաժիշտ է և նվագում է թմբուկով:

Նկարն անհետացել էր անուշադիր լինելուց:

Մոխիրը տաք է մարդու ու կրակի օգնությամբ:

110.  Բնակավայր կամ տեղանք  ցույց տվող բառերին  այնպիսի ածանցներ ավելացրո´ւ,  որ նոր բառերը տվյալ տեղի բնակիչ  իմաստն արտահայտեն:

Օրինակ լեռ — լեռնցի:

Երևան-երևանցի, քաղաք-քաղաքացի, Վան-վանեցի, Մուշ-մշեցի, Աշտարակ-աշտարակցի, Արտաշատ-արտաշատցի, Դվին-դվինեցի, Կարս-կարսեցի, Գյումրի-գյումրեցի, Լոռի-լոռեցի, Ամերիկա-ամերիկացի,  Նյու-Յորք-նյու յորքցի, Լոնդոն-լոնդոնցի, սար-սարեցի, գյուղ-գյուղացի, Վրաստան-վրացի:

1. Գտնել կրիայի արագությունը, եթե հայտնի է, որ 120մ երկարությամբ ճանապարհը նա անցավ 36 վարկյանում:
   120:36=
2. Որքան ճանապարհ կանցնի ավտոմեքենան 15 ժամում, եթե մեքենայի արագությունը 90 կմ/ժ է: 
   15*90=1350 km